Τα Βυζαντινά Μαθηματικά

The codex Vindobonensis phil. Gr. 65 of the 15th cent. (ff. 11r- 126r)

Τα βυζαντινά Μαθηματικά είναι συνήθως υποτιμημένα ως προς τη συνεισφορά τους στην εξέλιξη της Μαθηματικής Επιστήμης ανά τους αιώνες. Οι δύο παρόντες τόμοι στοχεύουν εκτός των άλλων στο να αποκαταστήσουν στο μέτρο του δυνατού την πραγματικότητα, μιάς και πηγή για τη συγγραφή τους είναι ο Ελληνικός Βιενναίος κώδικας 65, ένα αυθεντικό βυζαντινό μαθηματικό χειρόγραφο του 15ου αι. μ.Χ., το οποίο φυλάσσετο επί σειρά ετών στη Βιβλιοθήκη της Βιέννης, και αφού μετεγράφη και σχολιάστηκε φιλολογικώς, ιστορικώς και μαθηματικώς από εμένα, εκδόθηκε το 2006 από το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για ένα ογκώδες έργο ανωνύμου συγγραφέα, το περιεχόμενο του οποίου διδασκόταν σε ευρύ κοινό προερχόμενο από διάφορα κοινωνικά στρώματα, όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή. Η σημασία του χειρογράφου είναι αξιόλογη, αφού, όπως προέκυψε από την διενεργηθείσα επιστημονική έρευνα πρόκειται κατ' ουσίαν για την Μαθηματική Εγκυκλοπαίδεια των Βυζαντινών, και μάλιστα την πρώτη Μαθηματική Εγκυκλοπαίδεια.

Στον τόμο Ι γίνεται αναφορά στην περιγραφή του χειρογράφου και του περιεχομένου των 10 πρώτων ενοτήτων, σχολιάζονται μαθηματικώς τα προβλήματα της Αριθμητικής και της Άλγεβρας, και παρατίθενται μεταγραμμένα τμήματα του κειμένου του 15ου αι. Στον δεύτερο τόμο  περιγράφεται το περιεχόμενο των 3 τελευταίων ενοτήτων της Γεωμετρίας, σχολιάζονται μαθηματικώς τα προβλήματα και παρατίθενται τμήματα του αντιστοίχου μεταγραμμένου κειμένου. Οι δύο τόμοι περιέχουν έναν μεγάλον αριθμόν προβλημάτων ποικίλης θεματολογίας, γεγονός που επιτρέπει την ασφαλή εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τον ρόλο που διαδραμάτισαν οι Βυζαντινοί λόγιοι στην πρόοδο της Επιστήμης των Μαθηματικών και της Μαθηματικής Παιδείας γενικώτερα. Επιπλέον, προσφέρει πλήθος πληροφοριών σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι Βυζαντινοί στην καθημερινή τους ζωή, σχετικά με το εμπόριο, τις συναλλαγές, την αργυροχρυσοχοΐα, την οχυρωματική τέχνη, κ. ά.

Συνιστάται στους αναγνώστες-μελετητές των δύο τόμων, να αφιερώσουν στην αρχή λίγο χρόνο για την εκμάθηση του αρχαίου ελληνικού συστήματος αρίθμησης, ώστε να κατανοούν χωρίς δυσκολία τις πράξεις του συγγραφέα.

Σε αυτό το σύστημα η μονάδα αντιστοιχεί στο γράμμα α, το 2 στο β, το 3 στο γ, το 4 στο δ, το 5 στο ε, το 6 στο ς, το 7 στο ζ, το 8 στο η, το 9 στο θ, και το 10 στο ι

Το 11 στο ια, το 12 στο ιβ, κ.λπ.

Το 20, στο κ, το 30 στο λ, το 40 στο μ, το 50 στο ν, το 60 στο ξ, το 70 στο ο, το 80 στο π, και το 90 στο Ϟ

Το 100 στο ρ, το 200 στο σ, το 300 στο τ, το 400 στο υ, το 500 στο φ, το 600 στο χ, το 700 στο ψ, το 800 στο ω και το 900 στο Ϡ.

Σημειώσεις

1. Στούς δύο αυτούς τόμους για το ψηφίο 0, στη θέση του ɥ που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας έχει τεθεί  το γράμμα u. 

2. Οι αριθμοί των κάτωθι παραδειγμάτων γράφονται με δύο τρόπους. Ο δεύτερος τρόπος μπορεί να χρησιμοποιείται επειδή πρόκειται για αριθμητικό σύστημα θέσης, που σημαίνει ότι το κάθε γράμμα λαμβάνει αξία ανάλογα με τη θέση που έχει στον αριθμό.

Παραδείγματα

Ο ρκγ δηλώνει τον αριθμό 123. Όμοια και ο αβγ.

Ο  Ϡ Ϟε δηλώνει τον αριθμό 995. Όμοια και ο θθε.

Μαρία Χάλκου

mchalkou@gmail.com